عزیزیم آلا داغا،
گون دوشور آلا داغا.
من قاراداغ اهلی‌ یم،
یاز منی قاراداغا.

قاراداغ ( قارا + داغ ) سؤزونده "قارا" رنگ آنلامیندا یوخ بلکه بؤیوک و گئنیش آنلامیندادیر. بو گئنیش و یوکسک داغلار کی بیر- بیرینه سیرالانیب و قاراداغ آدلانیر دئمک اولار  تورکیه اؤلکه‌سینده  آرارات (آغری) داغلارینین آردی‌سیدیر.  بیزیم آراشیدرمالاریمیزا گؤره بو یوکسک قاراداغین باشلانیشی جلفانین گونئیندن اولوب، گونئی‌دن تبریزین یاخینلیغینا (بهلول و دند داغلارینا‌دک)، دوغودان ساوالانین اتک‌لرینه و موغانین دوزلوک‌لرینه‌دک و قوزئی‌دن قارباغین داغلارینا قووشور. بوداغلارین اتک‌لرینده، زیروله‌رینده و دره‌لرینده نئچه کندلر، چایلار و مئشه‌لر یئر توتوب و بو اوزدن قاراداغ آدلانیر. نئجه کی قاراقایا، قاراچیمن و قارباغ سؤزونده "قارا" بؤیوک و گئنیش آنلامیندادیر.
"همدان" ایالتی‌نین یاخینلیغیندا "کبوتر آهنگ" شهرینین قوزئینده‌کی داغلار و یا "مازندران" ایالتینده  بیرسئرا داغلار کی ایندی رسمی سندلرده "دوبرار" آدلانیر، اوجا و یوکسک اولدوقلاری اوچون قارداغ آدلانیب‌لار.
قاراداغین محدوده‌سینی تانیماق چوخدا چتین دئییل، ساده‌جه ماهواره‌ای و توپوگرافی نقشه‌سینی آراشدیرساق بو داغلارین هاردان باشلاماسی و هارادا قورتولماسی و اوجا داغلاری هاردا اولماسی هامیسی آیدین گؤرونور.
قاراداغ ماحالی

قاراداغ ماحالی گونئی آزربایجان‌دا، دوغو آزربایجان ایالتی‌نین قوزئی‌ینده یئر آلان بؤیوک بیر اراضی دیر. قاراداغ قوزئی‌دن آراز چایی‌نا گونئی‌دن تبریز شهری‌نین یاخینلیغینا‌دک، دوغودان اردبیل ایالتی‌نه و باتی‌دان جولفا‌یا محدود اولور.
حسن‌اوو، محمدخانلی، کلیبر، اوزومدیل و ... قاراداغین ماحال لاریندان سایلیر.
یازیچی محمدحافظ زاده " ارسباران در گذر حماسه و تاریخ " کیتابیندا بو 18 بؤلومو بئله یازیر : قارداغ ماحالی اسکی زامانلاردا 18  یئره بؤلونموشدور : 1)حسن اوو 2) مئشه پارا 3)اوزومدیل 4 )کئیوان 5)مینجیوان 6)کلیبر 7)گرمادوز 7)چهاردانگه 9)دودانگه 10)یافت 11)دیکله   12)ورگهان 13)هوراند 14)هریس 15) بدوستان 16) قوزئی دیزمار 17)دیزمار گونئی 18)مواضع خان
حافظ زاده جینابلارینین کیتابلاریندا و یا ارسباران نقشه‌سینده محمدخانلی ماحالیندان آد آپاریلمییب. در حالیکه بیزیم کند شوخانا و قونشو کندلری ائرقه‌نه چایین حسن‌اوو و محمدخانلی ماحالینا مرز بیلرلر بئله کی ائرقه نه چایی‌نین آرازا طرف کندلری "موس کند" و "اره زین " کندلری کیمی حسن اوو ماحالیندان ساییلار و ائرقه نه چاییندان آغ داشا‌دک محمدخانلی ماحالیندان ساییلار کی "شوخانادا " بو اساس ایله محمدخانلی ماحالیندان ساییلار.
هئریس، بدوستان اهر شهرینه تابع اولسالاردا، جغرافیایی و تاریخی باخیمدان قاراداغ سایلمازلار.
مئشه پارا اسکیدن، بوگونکو منطقه جنگلکاری ارسباران آدلانان یئرلره دئییلرمیش (مئشهلیک‌لره) کی حسن اوو، محمدخانلی، کلیبر و نئچه ماحالدان تشکیل تاپیردی امما نقشه‌ده اؤزو تکجه بیر ماحال ساییلیر  و سیجیللی‌ده مئشه پارا ماحالی یازیلیر.

قاراداغ ماحالی تاریخی باخیمدان اسکیلردن خانلیق یئری اولوب . قاراداغ خانلیغی 1747 میلادی ایلینده کاظم خانین الی ایله قاراباغ خانلیغینین یارانماسی‌ایله چاغداش قورولوب و محمدقلی خانین قاراباغا کؤچمه‌سی ایله 1826 میلادی ایلینده باشاچاتیپ. 1826 میلاددان سونرا قاجارلارین سونونا‌دَک بو یئرلرده اوچ  بؤیوک ائل : حاج علیلو، چلبیانلو و شاهسون ائللری خانلیق ائدیب و قاجار شاهلارینین آرخاسیندا دایانیبلار و سونرالار اینگلیس تدبیرایله رضاشاه اونلاری سیاستدن اوزاقلاشدیریب و خانلیق ائتمه‌یه ایزین وئرمه‌ییب.

آرازبار (ارسبار)

آرازبار کی رسمی و دئولتی سندلرده ارسباران یازیلیر (آرازبار = آراز + بار ، "بار" فرهنگ "دهخدا" دا  قیراق و ساحیل یازیلیب).
آراز چاینین گونئی ساحیل‌لرینه، آز- چوخ "اوشتوبین" و یا "کاللا"دان، سه‌راهی ایسکانلو یاخینلیغینا‌دک یئرلره و کندلره دئییلیر. آرازبار (ارسباران) قاراداغ آنلامیندا یوخ بلکه قاراداغین بیر حیسه‌سی اولوب . تأسف ایله بعضی یازیچیلار و گنج تاریخچی‌لار بو یئرلری گؤرمه‌‌دن و قوندارما سندلره باخاراق بو یالنیشلیغی بیلمه‌دن تأیید ائدیرلر. نیه کی بیر قاراداغلی‌دان و اؤزلیک‌له یاشلی آداملاریندان گئدیب آرازبارین یئرین سورساز اگر بو آداملار یازیب - پوزما دا بیلمه سه‌لرده آما آرازبارین یئرین سیزه یاخجی گؤسترلر.
 

در این که؛ « سونگون» بی دردسر « قاتق » نان مان را تضمین می کند، محل تردید است اما در این که « قاتل» طبیعت مان می شود، تردیدی نیست. معادن دیگر نیز همان طور. جای خوش وقتی است که به زودی متوجه شده ایم که معادن « مس» و اخیراً « طلا» چنان ما را در غفلت فرو ساخته است که از ذخائر و معادن فرهنگی و مدنی مان غافل شده ایم. زبان، آداب و سنن، ادبیات عامه، فولکلور، موسیقی عاشیقی،‌ لباس بومی، معماری، آثار تاریخی و اماکن باستانی، باورها و ارزش ها و هنجارهای اصیل مان در حال رنگ باختن اند. حتی خبر می آید که بوی خوش ریحان در جنگل های آینالی و مکیدی جای خود را به بوی متعفن زباله داده است.

این شعر در منطقه ی قره داغ خیلی معروف شده است و خیلی از سایت ها و وبلاگ ها بخش کوچکی از آن را درج کرده اند. برخی از عاشیق ها و خواننده ها نیز در مجالس جشن و جُنگ ها آن را می خوانند. با این همه، شعر مورد بحث بیش تر به نام ستارگلمحمدی ـ شاعر بزرگ قره داغی ـ شناخته شده است که چنین نیست. حتی تقویمی که با عنوان قاراداغ تقویمی نوروز امسال از سوی نماینده اهر و هریس منتشر شد این شعر به نام ستار معرفی شده است.

دوهفته نامه ی گویا اردیبهشت امسال در شماره ی 147 خود مقاله ی خوبی در این خصوص به قلم « جمیله گلمحمدی» داشت. در این مقاله آمده است که شعر « قاراداغ اولکه سینین گور نئجه دیوانه سی ام » از ستار نیست بلکه متعلق به برادرزاده ی اوـ محمد گلمحمدی ـ می باشد.  محمد گل محمدی متولد سال 1336 در روستای شؤجیلی ( دره جیک) است و شعر بلند « قره داغ » را در سال 1362 سروده است. در آن مقاله 5 بند از این شعر بلند نیز آمده بود. در ادامه محتوای کامل تری از این شعر را می خوانید با ذکر این نکته که ستار گلمحمدی شعری با عنوان « قره داغ شعری » در پاسخ به آن سروده است که با مصراع « سنده کی ای وطن اوغلو بئله صنعت واریمش » شروع می شود.

قاراداغ اولکه سینین گور نئجه دیوانه سی ام

شعر از: محمد گل محمدی

قره داغ اهلی بیلیر من نئجه دیوانه سی ام

بابکین داش قالاسی، هم نبی کاشانه سی ام

ایسته دیم بیر کره ده سیره چئخام بو ماحالی

آیلارین هیجرانینا سون قویا بلکه وصالی

کونلومو چَن بورویوب دوغما دیاردان آرالی

ارسباران ناحیه ای در شمال شرق استان آذربایجان شرقی است. نام باستانی آن میمد است و از دوره صفویه تا سال 1316 قراچه داغ یا قراجه داغ و تسامحاً قراداغ نامیده می شد. با تصویب مجلس شورای ملی در سال 1316 به ارسباران تغییر نام یافت .شهر اهر مرکز این ناحیه از شهرهای قدیمی کشور است و تا سال  به 1339 اهر ارسباران  معروف بود. در سال های پس از انقلاب اسلامی با تبدیل کلیبر، هریس، ورزقان و اخیراً خداآفرین و هوراند به شهرستان نام ارسباران یا قراچه داغ از جغرافیای سیاسی رخت بربست.